Al in 2004 gaf Jan Pronk, voormalig minister van ontwikkelingssamenwerking, in zijn column ‘De leugen regeert’ aan dat het weliswaar ontoelaatbaar is dat politici zichzelf bedienen van leugens indien hen dat uitkomt, maar ook dat politici als Bush en Blair op dat moment nog steeds vast in het zadel zaten.
Ook nu worden politici er regelmatig van beticht dat zij – indien nodig – de waarheid verdraaien in hun voordeel en er mee wegkomen. New Scientist geeft aan hoe dit kan gebeuren: door onwetendheid, maar ook de psyche houdt de mens voor de gek.
Onwetendheid en de psyche
Ondanks dat men vele uitlatingen bliksemsnel kan controleren via een medium als het internet, is het voor veel mensen onmogelijk om alle berichtgeving met betrekking tot een bepaald onderwerp na te gaan. Het kan dus gemakkelijk gebeuren dat een krantenartikel of tv-programma waarin de waarheid over een onderwerp wordt verkondigd niet gezien wordt.
Het is echter niet alleen onwetendheid die een rol speelt in de acceptatie van politieke leugens, ook de psyche van de mens komt hierbij om de hoek kijken. Als mens gebruiken we namelijk een verwachtingspatroon om de wereld om ons heen beter te kunnen begrijpen. Een gevolg van dit verwachtingspatroon is ook dat de wereld om ons heen hierdoor wordt gevormd en zaken dus anders kunnen lijken dan ze in werkelijkheid zijn.
Categorisering en verwachtingspatronen
De oorsprong van deze gedachtengang is te vinden in het gegeven dat de mens de wereld om zich heen het liefst verdeelt in categorieën en daarbij de eerder genoemde verwachtingen heeft. Zo zal elke kiezer in de VS weten dat John McCain een Republikein is, terwijl Barack Obama de Democraten vertegenwoordigt.
Diezelfde kiezer heeft door deze categorisering een verwachtingspatroon bij de bewuste kandidaten. Uit onderzoek in de jaren tachtig blijkt dat juiste informatie die niet in het verwachtingspatroon past, sneller wordt vergeten of anders geïnterpreteerd. Andersom geldt hetzelfde: onjuiste informatie die wel in het patroon past, wordt wel geaccepteerd.
Dit wordt bevestigd door recent onderzoek van Nathan Collins (Santa Fe Institute, New Mexico). In zijn werk ‘The Journal of Politics’ geeft hij aan dat een stemmer sneller een verkeerde uitlating of actie vergeet als deze niet in lijn is met de lijn van de politieke partij van de kandidaat. Volgens Collins wordt hierdoor de deur geopend naar een misleidende campagnestrategie, waarbij waarheden makkelijk verdraaid kunnen worden.