Biologen merken dat vissen, kikkers en andere waterorganismen in Nederlandse wateren blootstaan aan vrouwelijke hormonen. Steeds vaker vinden ze tweeslachtige organismen en mannelijke organismen die mannelijke geslachtskenmerken missen.

"Dat soort effecten vind je al bij zeer lage concentraties van nanogrammen per liter", zegt dr. Titia de Mes van de sectie Milieutechnologie van Wageningen Universiteit. "De krachtigste vrouwelijke hormonen in ons milieu zijn door mensen uitgescheiden. In de urine van mannen en vrouwen zit estradiol, het vrouwelijke geslachtshormoon, plus een heleboel weinig actieve omzettingsproducten. Als vrouwen anticonceptiemiddelen gebruiken scheiden ze bovendien het synthetische ethinylestradiol uit."

De meeste Nederlandse waterzuiveringen breken meer dan negentig procent van de oestrogenen af die ze aangevoerd krijgen. Dat klinkt mooi, maar als we onze natuur niet willen laten veranderen in een hormonale nachtmerrie zou dat 99,9 procent moeten zijn.

Toen De Mes een proef deed met een traditionele aërobe zuiveringsmethode, ontdekte ze dat die in principe alle oestrogenen kon afbreken, maar dat de installatie daarvoor wel meer tijd nodig had. "Die tijd zal er in de praktijk niet zijnâ, zegt De Mes. âAls je al het afvalwater op die manier moet behandelen, heb je beduidend grotere installaties nodig."

Anaerobe zuiveringsinstallaties kunnen geen oestrogenen afbreken, ontdekte De Mes. Daarnaast ontdekte de promovenda dat het probleem nog een graadje serieuzer was dan ze aanvankelijk had gedacht. Enkele tientallen procenten van de vrouwelijke hormonen verlaten het lichaam als een metaboliet zonder hormonale werking. Het lichaam heeft er chemische groepen aan geplakt waardoor de hormonen niet meer actief zijn. Het zuiveringsproces schroeft die groepen er echter weer af. Het proces kan de ontwaakte oestrogenen afbreken, maar heeft daarvoor dan nog meer tijd nodig.

"We zullen onze manier van zuiveren radicaal moeten veranderenâ, concludeert De Mes. âDat is alleen betaalbaar als we het afvalwater van onze toiletten apart gaan zuiveren. Alleen op die manier kun je intensiever en langer zuiveren."

Zo'n systeem is op de lange termijn onvermijdelijk, denkt De Mes, en niet alleen vanwege oestrogenen. "We zijn nu eenmaal een verouderende bevolking die steeds meer medicijnen gebruikt. Volgens een recent rapport van RIVM zitten er nu al sporen van oestrogenen, antidepressiva en medicijnen tegen epilepsie in ons drinkwater."

Titia de Mes is op 2 november gepromoveerd bij prof. Gatze Lettinga, hoogleraar Milieutechnologie aan Wageningen Universiteit.