Menno van Benthem onderzocht de effecten van het vrijgeven van de gasmarkt. ‘Het is essentieel voor onze huidige energie-intensieve samenleving dat de markt voor aardgas goed functioneert’, licht hij zijn onderzoek toe. ‘Ik heb onderzocht hoe de aardgasmarkt moet worden vormgegeven om dit te bereiken.’ Met name de betaalbaarheid en de leveringsbetrouwbaarheid van aardgas zijn hierbij van belang, aldus de promovendus. De betaalbaarheid wordt bepaald door de prijs, de betrouwbaarheid hangt af van de mate waarin er continue levering van aardgas is. Bij het in beeld brengen van de gasmarkt zijn met name economen nogal geneigd te redeneren vanuit een traditionele denkwijze, aldus Van Benthem. ‘Ze gaan ervan uit dat de markt zijn werk doet en dat een continu evenwicht bestaat tussen vraag en aanbod. Veel bestaande modellen zijn daarom niet geschikt om betrouwbaarheidsvraagstukken te analyseren.’

Onzekerheid
Met de liberalisering van de gasmarkt is er een eind gekomen aan de situatie waarbij productie, transport en levering in één hand zijn. Zo was voor de liberalisering in Nederland transport en levering een zaak van de Gasunie. Momenteel zijn deze activiteiten over diverse partijen verdeeld. Grote oliemaatschappijen zorgen voor de productie, het gastransport is in handen van Gasunie, dat het gasnetwerk beheert en de handel in gas en levering aan consumenten en bedrijven geschiedt door energiebedrijven als Essent en Nuon. ‘Die bedrijven opereren in een onzekere omgeving en hun gedragingen zijn niet goed op elkaar afgestemd’, aldus Van Benthem. ‘Dat kan ook niet anders, het is de consequentie van marktwerking. Bedrijven zijn niet exact op de hoogte van de plannen van andere partijen en weten niet precies wat hun toekomstige marktaandeel is. Die onzekerheid betekent dat ze in sommige gevallen investeringen niet doen, terwijl die voor de betrouwbaarheid van levering wel belangrijk zijn.’ Een voorbeeld daarvan is de ondergrondse opslag van gas. Door de liberalisering zijn grootschalige investeringen in opslag en leidingen riskanter, legt Van Benthem uit. Het is immers niet duidelijk op welke termijn dergelijke investeringen rendement opleveren.

Interactie
Om het betrouwbaarheidsprobleem in beeld te brengen heeft Van Benthem een nieuw model ontwikkeld, ENETSIM (Energy NETwork SIMulator) genaamd. Daarbinnen kunnen betaalbaarheid en betrouwbaarheid in samenhang worden onderzocht. Centraal in dat model staan de interacties tussen de individuele partijen (producent, handelaar, transporteur, opslagaanbieder en eindgebruiker). Hieruit volgt het gedrag voor de markt als geheel. Van Benthem heeft vervolgens het functioneren van de Nederlandse aardgasmarkt voor en na liberalisering vergeleken en toekomstscenario's ontwikkeld voor de Nederlandse aardgasvoorziening. Hierin zijn de effecten onderzocht van trends zoals de transitie naar een duurzame energievoorziening, de integratie van Europese energiemarkten en het veranderende gedrag van marktpartijen als gevolg van de liberalisering. ‘Het blijkt dat de markt uiteindelijk zijn regulerende functie wel vervult’, vat Van Benthem zijn bevindingen samen. ‘Voor het echter zover is, kunnen er dingen misgaan, waardoor de betrouwbaarheid van de levering afneemt.’

Balans
Het vrijgeven van de gasmarkt biedt beslist voordelen, onderstreept Van Benthem. ‘Het beleid van de overheid moet erop zijn gericht de nadelen terug te dringen. Het is niet nodig de markt af te zweren, het is van belang maatwerk toe te passen. Het kan zijn dat een maatregel goed is voor de betaalbaarheid, maar slecht voor de leveringszekerheid. Die gevolgen moeten nauwkeurig in kaart worden gebracht. De markt moet met andere woorden in goede banen worden geleid. Het gaat om de balans.’ De complexe geliberaliseerde aardgasmarkt behoeft daarom een samenhangende visie van beleidsmakers om goed te kunnen functioneren, stelt hij. En veranderingen in de aardgasmarkt moeten zorgvuldig gestuurd worden om de betrouwbaarheid te garanderen, aldus de onderzoeker.