Het is nu veertig jaar geleden dat de eerste Nobelprijs voor de Economie* werd uitgereikt aan Ragnar Frisch en Jan Tinbergen voor “het ontwikkelen en toepassen van dynamische modellen voor de analyse van economische processen”. Jan Tinbergen was de eerste directeur van het Centraal Planbureau, van 1945 tot 1955.

Tinbergen leverde verscheidene bijdragen aan de economische wetenschap. In 1936 publiceerde hij het eerste dynamische model van de economische conjunctuur, eerst toegepast op Nederland en later, in 1939, op de Verenigde Staten. Verder is hij de grondlegger van de econometrie en is zijn werk van grote invloed geweest op ontwikkelingseconomie, arbeidseconomie, studies van inkomensverdeling en internationale economie. Lawrence Klein kreeg in 1980 de Nobelprijs Economie voor zijn werk gebaseerd op het conjunctuurmodel van Tinbergen.

Jan Tinbergen werd op 12 april 1903 in Den Haag geboren. Zijn broer Niko zou later ook een Nobelprijs krijgen, voor Fysiologie en Geneeskunde (1973). Na een studie wiskundige natuurkunde aan de Universiteit van Leiden, startte Tinbergen aan dezelfde universiteit zijn promotieonderzoek. Paul Ehrenfest, zijn promotor, inspireerde hem tot het toepassen van statistiek op economische problemen. In 1929 promoveerde Tinbergen op het proefschrift Minimumproblemen in de natuurkunde en economie. Van 1929 tot 1945 was Tinbergen hoogleraar aan de Nederlandse Economische Hogeschool in Rotterdam, de voorloper van de Erasmus Universiteit.

In de zomer van 1945 stelde Tinbergen, toen werkzaam bij het CBS, samen met zijn directeur Idenburg voor om een Centraal Planbureau op te richten. Aanvankelijk had Tinbergen graag gezien dat het CPB wetenschappelijk onderbouwde voorkeuren voor beleid zou uitdragen, maar de rol van het CPB zou beperkt blijven tot het opstellen van een Centraal Economisch Plan, “een evenwichtig samenstel van schattingen en richtlijnen met betrekking tot de Nederlandsche volkshuishouding”.

De motivatie voor zijn wetenschappelijk werk vond Tinbergen in maatschappelijke problemen. Zo verlegde hij na een bezoek aan India in 1951 zijn interesse naar de ontwikkelingseconomie. Om deze reden verlaat hij in 1955 het CPB. In de jaren zeventig hield Tinbergen zich ondermeer bezig met Ehrenfest’s ruilbeginsel, wat stelt dat bij een ideale inkomensverdeling niemand meer van werk wil veranderen. Jan Tinbergen is in 1994 te Den Haag overleden.

*De Nobelprijs voor de Economie is pas vele jaren na het overlijden van Alfred Nobel ingesteld en heet formeel de “Sveriges Riksbank Prijs voor de Economische Wetenschappen ter nagedachtenis aan Alfred Nobel”.