Radioastronomen hebben een nieuwe supernova ontdekt die onzichtbaar is voor andere instrumenten door de enorme stofwolken die de ontploffende ster omringen. De ontploffing waardoor een neutronenster of zwart gat ontstond, was zo dicht bij ons melkwegstelsel dat hij anders zelfs met een amateurkijker te zien zou zijn. Een nieuw bewijs van de kracht van radioastronomie, vindt prof. Heino Falcke van de Radboud Universiteit Nijmegen en ASTRON.
Het werd tijd dat er weer eens wat ontplofte in M82. Daarover waren astronomen het al een kwart eeuw eens. Hun verwachtingsvolle blikken op het relatief nabijgelegen en doorgaans zo explosieve sterrenstelsel bleven echter vergeefs. Vorige maand bleek dat er wel degelijk een nieuwe supernova te zijn ontstaan. Die was echter niet te zien met een optische telescoop of een röntgendetector. Alleen radiogolven konden door de dichte gas- en stofwolken heendringen. Het wetenschappelijke tijdschrift Astronomy & Astrophysics Letters publiceert deze week de ontdekking van een internationaal team van radioastronomen, waaronder prof. Heino Falcke van de Radboud Universiteit Nijmegen en ASTRON.
De supernova is waargenomen in het sterrenstelsel M82. Dat staat relatief dichtbij op twaalf miljoen lichtjaar van de aarde, in de richting van de Grote Beer. Het is een zogeheten onregelmatig sterrenstelsel. Het is een flink stuk kleiner dan de Melkweg, maar het is zeer actief: er worden in het centrum van dit stelsel meer sterren geboren dan in de veel grotere Melkweg. Bovendien is het stelsel rijk aan supernova’s, exploderende sterren. Zozeer zelfs dat het sterrenstelsel als geheel lijkt te exploderen.
De nieuwe supernova – die SN 2008iz is gedoopt – werd min of meer toevallig ontdekt met de Very Large Array van het radioastronomie obeservatorium in New Mexico, USA. Er is zoveel stof en gas in het sterrenstelsel dat de explosie op andere golflengtes onzichtbaar is. Andreas Brunthaler, van het Max Planck Institute for Radioastronomy ‘zag’ de supernova voor het eerst in radiogegevens van begin april 2009. Door terug te kijken in het archief en metingen met andere telescopen in Europa, zoals de Westerbork Synthesis Radio Telscope (WSRT) in Nederland, en de Very Long Baseline Array (VLB) in de VS wist hij met een team internationale collega’s af te leiden dat de ster vorig jaar februari moet zijn ontploft. Optische telescopen hebben de ontploffing in het dichte hart van het sterrenstelsel gemist.
‘Deze kosmische catastrofe laat zien dat we met onze radiotelescopen op de eerste rij zitten om gebeurtenissen in het universum te ontdekken die anders verborgen blijven. Grote kans dat er al veel meer explosies in M82 zijn geweest. Als de radiotelescoop LOFAR in Dwingeloo straks operationeel is, zal het ontdekken van deze explosies routinewerk worden!’, aldus Brunthaler.