De Nederlandse PvdA heeft besloten om niet aan te sturen op een referendum over het nieuwe EU-Verdrag. Een meerderheid van het parlement hoopt zo een herhaling van het ‘nee’ in het referendum van 1 juni 2005 te voorkomen. Een treurige toestand die ertoe kan leiden dat kiezers zich vervreemden van de parlementaire democratie. Het is hoopgevend dat voormalig EU-commissaris Frits Bolkestein zich wél heeft uitgesproken voor een nieuwe volksraadpleging, net als Max van den Berg, ex-voorman van de Nederlandse socialisten in het Europarlement. Met hem heb ik gepleit voor een referendum in alle lidstaten. Beide mannen zijn zelf vóór het nieuwe EU-Verdrag – in werkelijkheid een licht herziene versie van de eerder verworpen EU-Grondwet – maar zij wagen het om de bevolking om haar mening te vragen.

Europese samenwerking kan alleen werken als de Europese bevolking wordt geraadpleegd en als er naar haar wordt geluisterd. Het is ongelooflijk dat de Nederlandse regering durft te beweren dat het nieuwe Verdrag geen grondwettelijke elementen bevat. Die elementen zijn er wel, maar ze zijn in het huidige Verdrag ‘verstopt en vermomd’, zoals de Franse expresident Giscard d’Estaing, de vader van de originele Grondwet, vaststelde. Laten we die elementen eens bekijken.

Ten eerste: het Verdrag staat boven de Nederlandse Grondwet.
De originele EU-Grondwet stelde duidelijk dat EU-regels boven nationale wetten zullen gelden. Dit wetsartikel is niet verwijderd, het is alleen verplaatst naar een voetnoot, moeilijker te vinden en ingewikkelder om te lezen. Als er een conflict optreedt tussen de Nederlandse wet – of de Nederlandse Grondwet – en een EU-wet, dan zal de EU-wet het laatste woord hebben.

Ten tweede: het bindende karakter van het EU-Handvest van de grondrechten is uit het Verdrag verdwenen, maar het zal wel wettelijk bindend blijven.

Het Handvest zal worden ondertekend door de presidenten van de drie belangrijkste EU-instituten en worden afgedrukt in de officiële publicatie van de EU, net zoals het Verdrag zelf. Kortom, alleen de presentatie is veranderd! Het Handvest zal net zo bindend zijn als toen het nog in de Grondwet stond.

Ten derde: de officiële titel voor de nieuwe ‘minister van Buitenlandse Zaken’ van de EU is veranderd in ‘Hoge Vertegenwoordiger van de Unie voor Buitenlandse Zaken en Veiligheidspolitiek’.
Deze titel is zo lang dat kranten de verkorte versie zullen hanteren: minister van Buitenlandse Zaken. Javier Solana, de huidige ‘Hoge Vertegenwoordiger’, wordt de baas over een uitgebreid kantoor voor buitenlands beleid, met een grotere diplomatieke dienst en ook een gezamenlijk defensiebeleid. Hij gaat de Unie vertegenwoordigen samen met de President van de Europese Commissie.

Ten vierde: de EU wordt een juridisch rechtspersoon, en dat betekent dat de Unie kan onderhandelen met andere staten in alle zaken die de EU aangaan.

Nederland en andere lidstaten zullen verdwijnen in de hoedanigheid van staten die onderhandelen met andere staten. Andere staten zullen niet met Nederland onderhandelen maar met afgevaardigden van de Unie. Voor wie van buiten naar de EU kijkt, wordt de EU een staat als alle andere in de wereld. Maar vanuit het perspectief van de EU-burgers zelf ligt dat anders, omdat de Unie geen gezamenlijke democratie is.
De EU heeft nog steeds een beperkt budget van ongeveer 1 procent van het Europese bnp. Maar de Grondwet staat toe dat dat budget veel groter kan worden als regeringen daartoe unaniem besluiten, opnieuw zonder de bevolking te hoeven raadplegen. Gezamenlijke EU-belastingen kunnen ook worden ingevoerd. De aangepaste Grondwet kan worden geamendeerd met sterk versimpelde procedures, zonder dat de kiezers nog aan het woord komen. We krijgen dus een zichzelf amenderende Grondwet.

Ten vijfde: de rol van het Europese Parlement.
Het hart van de democratie is de mogelijkheid tot het houden van verkiezingen. Maar die mogelijkheid ontbreekt zowel in de oorspronkelijke Grondwet als in het hervormingsverdrag. De Europese Commissie behoudt het monopolie op het voorstellen van nieuwe wetten, maar er is geen garantie meer voor het bestaan van een Nederlandse commissaris. De meeste wetten worden voorbereid in de 3000 geheime groepjes in de Commissie, en over die voorstellen worden beslissingen genomen in driehonderd geheime groepjes van de Raad. De gekozen leden van het Europarlement kunnen alleen amendementen voorstellen aan de niet-gekozen ambtenaren en ministers die zelf over de grote meerderheid van de wetten besluiten.

Ten zesde: de subsidiariteitcontrole wordt moeilijker.
Subsidiariteit was altijd een Nederlandse eis, en het was een grote overwinning dat voorzitter Jose Manuel Barroso een jaar geleden begon met voorstellen voor nieuwe wetten waarmee subsidiariteitsen proportionaliteitstoetsen in alle nationale parlementen moesten worden ingevoerd: bij nieuwe maatregelen van de EU zou dus door nationale parlementen gekeken moeten worden of de betreffende kwestie niet beter op nationaal niveau geregeld zou kunnen worden. Barroso beloofde zelfs dat hij het advies van de nationale parlementen zou volgen, als een derde van die parlementen zou reageren. Maar in het hervormingsverdrag wordt juist een nieuwe drempel ingevoerd om dergelijke toetsen te blokkeren. Nu zal55 procent van de parlementen bezwaar moeten maken voordat de Commissie haar voorstel moet terugtrekken of aanpassen. Dat is een farce, omdat alle wetten toch al de steun van 55 procent van de lidstaten moeten hebben. Hoe kan een Nederlander dit als een verbetering zien?
Ik heb de verworpen Grondwet zeer nauwkeurig vergeleken met het nieuwe Verdrag, en ik heb niet één belangrijk verschil kunnen vinden in de wettelijke verplichtingen die ervan uitgaan. De verschillen schuilen louter en alleen in de presentatie. Verder zijn ze identiek. Volgens beide documenten krijgt de EU er 105 nieuwe taken bij. In de verworpen Grondwet waren er 61 zaken waarover met meerderheid gestemd kon worden (en die dus niet meer door een veto konden worden getroffen). Het nieuwe Verdrag noemt er 62. De oude Grondwet telde 560 pagina’s. En dus vroeg de Franse president Nicolas Sarkozy de Franse stemmers die deze Grondwet hadden verworpen om een nieuw, klein en praktisch ‘mini-verdrag’ wél te steunen. Dit ‘mini-verdrag’ telt meer dan drieduizend pagina’s!

In plaats van het document simpeler en leesbaarder te maken hebben de opstellers de 560 pagina’s als amendementen herschreven in zeventien verdragen. Het belangrijkste verschil met de oude Grondwet is dus eigenlijk dat de nieuwe versie veel vermoeiender en ingewikkelder is te lezen. Het is tijd om echt helemaal opnieuw te beginnen met de onderhandelingen over hoe de EU bestuurd moet worden. En over het daaruit resulterende Verdrag zou in alle landen een referendum moeten worden gehouden.